Antalya Saklıkent’teki Bakırlıtepe’de 2 bin 500 metre yükseklikte kurulan TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi (TUG), 25. yaşını kutladı. 80’li yıllarda Türkiye coğrafyasında yapılan gözlemevi yer seçimi çalışmaları sonrasında seçilen bu bölge, dünya ölçeğinde gözlemevleri ile karşılaştırılabilecek seviyede gökyüzü kalitesine sahip. İşte bu berrak gökyüzünde TUG astronomları 25 yıldır bilinmeyenleri keşfediyor.
İlk ulusal araştırma kurumlarından biri olan TUG başarılarıyla Türkiye’de ve dünyada hak ettiği yeri aldı
TÜBİTAK’ın destekleriyle ortaya çıkarılan ilk ulusal araştırma kurumlarından biri olan TUG, bir devlet gözlemevi olarak hizmet veriyor. TUG, 25 yıldır yaptığı çalışmalar ve edindiği deneyimlerle sayısız başarıya imza atarak Türkiye’de ve dünyada hak ettiği yeri aldı.
TUG'un ilk teleskopu olan 40 santimetre çaplı T40 teleskopunda ilk ışık Ocak 1997'de alındı ve gözlemevinde bilimsel gözlemler başladı. Hemen ardından TUG’un ilk gözleme dayalı makalesi de yayımlandı. Yılda ortalama 220 gece gözlem yapılabilecek derecede iyi atmosferik koşullara sahip olan TUG Bakırlıtepe Yerleşkesi’nde bugün itibarıyla, araştırmacıların hizmetinde olan aktif dört teleskop yer alıyor.
Dört aktif teleskop ile gözlem
1,5 metre ile en büyük ayna çaplı optik teleskop olan RTT150 teleskobu ile 2000 yılı Ağustos ayı içinde ilk yıldız gözlemleri yapıldı. Bu sonuçlar 2001 yılında ortak makale ile bilim dünyasına duyuruldu.
Şimdiye kadar uzak gökadalar, ötegezegenler, karanlık madde, karanlık enerji, gama ışını patlamaları ve Dünya’ya yakın geçen asteroitlerin takibi gibi güncel konularda pek çok tayfsal ve fotometrik (ışıkölçüm ) gözlemsel araştırma projesi üretildi.
2020 yılından itibaren yeni bir misyon üstlenen bu teleskop ile Almanya ve Rusya iş birliğinde 13 Temmuz 2019 tarihinde fırlatılan ve tüm gökyüzünü X ışınlarında tarayacak olan SRG uydusunun (Spectrum Röntgen Gamma) yer tabanlı destek gözlemleri ve keşfettiği yeni kaynakların optik bölgedeki gözlemleri yapılmaya başlandı.
Türkiye’deki ilk robotik teleskop olarak kurulan 0,4 metre ayna çaplı ROTSE III-d teleskobu ise 2004 yılından bu yana Gama Işını Patlamaları (GRB) takip teleskobu olarak çalışıyor. Avustralya, Afrika, Amerika, Avrupa kıtalarına kurulmuş dört robotik teleskoptan biri olan ROTSE III-d, TUG’da hizmet vermeye devam ediyor.
Bir metre ayna çaplı T100 teleskobu, özellikle geniş alanda çok renk ışıkölçüm (fotometri) veya konum belirleme (astrometri) amaçlı gözlemlerde kullanılmak üzere yaptırıldı. 2-8 Eylül 2009’da kurulan T100 teleskobunda ilk ışık 7 Ekim 2009 gecesi alındı. T100 teleskobunda bilimsel gözlem projelerine Ekim 2010’da başlandı. Güneş Sistemi dışında gezegen araştırmaları (ötegezegenler) ve Dünya’ya yaklaşan göktaşlarının izlenmesi gibi güncel konulardaki araştırma projeleri bu teleskopla yürütülüyor.
60 santimetre ayna çaplı robotik olarak çalıştırılan T60 teleskopu, uzun dönemli değişen yıldızların ışıkölçüm (fotometrik) özelliklerini ve uzun dönemli çift yıldızların fiziksel özelliklerini gözlemek amacıyla kullanılıyor. 2008 yılının Eylül ayında kurulan T60 teleskopunda CCD kamera ile ilk ışık 5 Eylül 2008 gecesi alındı. Bu teleskop ile bilimsel gözlem projeleri ise Ağustos 2010 döneminde başlatıldı.
TUG’da bugüne kadar 500 proje yürütüldü. 1998 ile 2022 yılları arasında ise 450 makale yayımlandı.
Akdeniz Üniversitesi Yerleşkesi’ndeki TUG Yönetim Binası bahçesinde 2009’da Bilim ve Toplum Merkezi’nde (BİTOM) 35 santimetre ayna çaplı tam otomatik teleskop kuruldu. Bu teleskop gökyüzü meraklılarına ve öğrencilere ücretsiz olarak hizmet veriyor. Üzerinde bulunan Güneş teleskopu ile Güneş lekeleri ve diğer etkinliklerin izlendiği teleskoptan bunların dışında, uyduların takibinde de yararlanılıyor.
24 yıllık gelenek: Gökyüzü Gözlem Etkinlikleri
TUG’un imzası niteliğinde olan Gökyüzü Gözlem Etkinlikleri 1998 yılında başladı. Başlangıçta, TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi; daha sonra Bilim ve Toplum Dairesi Başkanlığı tarafından ve TUG ortaklığı ile ilk olarak Antalya Saklıkent’te düzenlenen bu etkinlik, 24 senedir gerçekleşiyor. Önceleri sadece Antalya Saklıkent’te yapılan bu etkinliği, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 2019 yılında, Anadolu’nun farklı şehirlerine yayma kararı aldı. 2022 yılında Gökyüzü Gözlem Etkinlikleri, Sanayi ve Teknoloji, Gençlik ve Spor, Kültür ve Turizm Bakanlıklarının himayesinde, yerel yönetimlerin, çeşitli kurum ve kuruluşların katkıları ile 4 farklı şehirde gökyüzü tutkunlarını bir araya getirdi. Önceleri sınırlı sayıda katılımcıyla gerçekleşen etkinlikler halka da açıldı ve on binlerce kişinin bu etkinliklere katılması sağlandı. TÜBİTAK’ın her yaştan gökyüzü meraklısını buluşturduğu Gökyüzü Gözlem Etkinlikleri 2022 yılında Diyarbakır, Van, Erzurum ve Antalya’da gerçekleşti. Gökyüzü gözlem etkinliklerinde Milli Uzay Programı vizyonuyla gençlerin uzaya ilgisinin arttırılması ve toplumda farkındalık oluşturmak amaçlanıyor.